Bank Fraud : ऑनलाईन बँक फसवणूक झालेय 10 दिवसात पूर्ण परतावा मिळवा, फक्त या RBI मार्गदर्शक तत्त्वांचे अनुसरण करा

October 17, 2022 MSDhulap Team

हॅकर्स तुमच्या खात्याचा तपशील मिळवतात आणि त्यातून पैसे काढतात. मात्र, नुकसान सोसूनही लोक गप्प बसतात कारण त्यांना काय करता येईल हे माहीत नसते. परंतु अशा घटना घडल्यास तुम्हाला तुमचे पूर्ण पैसे परत मिळू शकतात हे जाणून घेणे तुमच्यासाठी महत्त्वाचे आहे. डिजिटलायझेशन हे भविष्य आहे आणि डिजिटल व्यवहारांच्या वाढत्या युगात बँक खात्यातील फसवणुकीच्या घटना झपाट्याने वाढल्या आहेत हे आपणा सर्वांना माहीत आहे. अनधिकृतपणे अवैध व्यवहार होत आहेत. ऑनलाइन फसवणूक, डिजिटल फसवणूक किंवा सायबर फसवणूक अशी त्याची व्याख्या केली गेली आहे.

रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने म्हटले आहे की कोणत्याही अनधिकृत व्यवहारानंतरही तुम्हाला पूर्ण परतावा मिळू शकतो. आरबीआयने पुढे सांगितले की, अशा कोणत्याही व्यवहाराची तत्काळ माहिती देऊन तुम्ही नुकसान टाळू शकता.

आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार, ‘अनधिकृत इलेक्ट्रॉनिक व्यवहारांमुळे तुमचे नुकसान झाले असेल, तर तुम्ही तुमच्या बँकेला ताबडतोब सूचित केल्यास तुमचे दायित्व मर्यादित असू शकते, परंतु (Zero Liability) शून्य देखील असू शकते.’

ऑनलाइन फसवणूक वारंवार होत आहे आणि ग्राहकांच्या तक्रारी वाढत आहेत, ज्याची भारतीय रिझर्व्ह बँकेने दखल घेतली आहे. फसवणूक झालेल्या ऑनलाइन व्यवहारांच्या बाबतीत नुकसान भरपाईसाठी आधीच मार्गदर्शक तत्त्वे असतानाही, आता फसवणूक झालेल्या व्यवहारांची तक्रार करणे, ग्राहकांच्या तक्रारी हाताळणे इत्यादीसाठी निर्धारित वेळेनुसार विशिष्ट तरतुदी केल्या आहेत.

तुमचा बँक खाते क्रमांक किंवा तुमच्या एटीएम किंवा ऑनलाइन व्यवहारांसाठी पिन यासारखे गोपनीय तपशील शेअर करू नका. शिवाय, जर तुम्ही स्वत:ला आर्थिक फसवणुकीचे बळी दिसले तर, काही नुकसान भरून काढण्यासाठी निर्धारित वेळेत बँकेला कळवा.

फसवणूक झालेल्या ऑनलाइन किंवा क्रेडिट कार्ड किंवा एटीएम व्यवहारासाठी बँकांना दोन अटींनुसार संपूर्ण परतावा द्यावा लागतो. एक, बँकेच्या कमतरतेमुळे किंवा निष्काळजीपणामुळे अनधिकृत व्यवहार झाल्यास. अशा स्थितीत, जरी ग्राहकाने तक्रार नोंदवली नाही तरी बँक संपूर्ण नुकसान भरून काढेल. आणि दोन, त्रयस्थ पक्षाच्या कारणास्तव उल्लंघन झाल्यास, ज्यासाठी बँक किंवा ग्राहक जबाबदार नाहीत आणि ग्राहकाने तीन कामकाजाच्या दिवसांच्या आत अनधिकृत व्यवहाराबद्दल बँकेला सूचित केले आहे.

Table of Contents

परतावा कसा मिळवायचा? (How to get a refund?)

लोकांना अनेकदा प्रश्न पडतो की जर फसवणूक झाली असेल तर पैसे परत कसे होणार? तसेच बँक खात्यातून पैसे काढल्यानंतर तक्रार केल्यास बँक पैसे कोठून परत करणार.

अशा सायबर फसवणुकीमुळे बँका विमा पॉलिसी घेतात हे तुम्हाला माहिती आहे. बँक फसवणुकीची माहिती थेट विमा कंपनीला देईल आणि तिथून विम्याचे पैसे घेऊन तुमचे नुकसान भरून काढेल. सायबर फसवणूक टाळण्यासाठी विमा कंपन्याही लोकांना थेट कव्हरेज देत आहेत.

तुम्हाला हवे असल्यास, सायबर फसवणूक टाळण्यासाठी तुम्ही विमा देखील मिळवू शकता. अनेक कंपन्या असा विमा देतात. रिझर्व्ह बँकेने ग्राहक संरक्षण, अनाधिकृत इलेक्ट्रॉनिक बँकिंग व्यवहारांमधील ग्राहकांचे मर्यादित दायित्व (अनधिकृत इलेक्ट्रॉनिक बँकिंग व्यवहारातील ग्राहकांचे संरक्षण मर्यादित दायित्व) यावर नवीन मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केली आहेत.

फसवणुकीची ३ दिवसांच्या आत तक्रार करा:

जर कोणी चुकीच्या पद्धतीने तुमच्या बँक खात्यातून पैसे काढले तर तुम्हाला या घटनेची तक्रार तीन दिवसांत बँकेकडे करावी लागेल. असे केल्यास तुम्हाला कोणत्याही प्रकारचे नुकसान सहन करावे लागणार नाही.

आरबीआयने असेही म्हटले आहे की ग्राहकाच्या खात्यातून फसवणुकीने काढलेली रक्कम निर्धारित वेळेत बँकेला कळवल्यानंतर 10 दिवसांच्या आत त्याच्या बँक खात्यात परत केली जाईल.

तथापि, जर व्यक्तीने 4-7 दिवसांनंतर फसवणुकीची माहिती दिली तर अशा प्रकरणांमध्ये ग्राहकाला 25,000 रुपयांपर्यंतचे नुकसान सहन करावे लागेल, असे आरबीआयने म्हटले आहे.

ऑनलाईन बँकिंग फसवणूक दायित्व (Online Banking Fraud Liability):

भारताचे बँकिंग नियामक, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने स्पष्टपणे अटी आणि शर्ती सेट केल्या आहेत ज्या अंतर्गत ग्राहकांना शून्य किंवा मर्यादित दायित्व आहे. ग्राहकांना शून्य उत्तरदायित्व असलेल्या अटी पाहू.

ग्राहकाची शून्य दायित्व (Zero Liability of Customer) :

6 जुलै 2017 रोजीची RBI अधिसूचना म्हणते की खालील घटनांमध्ये अनधिकृत व्यवहार झाल्यास ग्राहकाचे “शून्य दायित्वाचे हक्क – entitlement to zero liability” उद्भवतील:

1. “बँकेच्या बाजूने फसवणूक/ निष्काळजीपणा/ कमतरता (ग्राहकाने व्यवहाराची तक्रार केली आहे की नाही याची पर्वा न करता)”. बँकेच्या चुकीमुळे अनधिकृत व्यवहार किंवा फसवणूक झाल्यास (Zero Liability of Customer) ग्राहक शून्य दायित्वास पात्र असेल. ग्राहकाने अनाधिकृत व्यवहारांची त्वरित तक्रार न केल्यास बँकेला तोटा भरावा लागेल.

2. दुसरी परिस्थिती जेव्हा ग्राहकाची शून्य जबाबदारी (Zero Liability of Customer) असते “तृतीय पक्ष उल्लंघनाच्या बाबतीत जेथे कमतरता बँकेकडे किंवा ग्राहकाकडे नसते परंतु सिस्टममध्ये इतरत्र असते आणि ग्राहक बँकेला तीन कामकाजाच्या दिवसांत सूचित करतो अनधिकृत व्यवहाराबाबत बँकेकडून संप्रेषण प्राप्त करणे.” अनधिकृत व्यवहारामागे तृतीय पक्ष असल्यास, ग्राहकाने तीन कामकाजाच्या दिवसांत तक्रार केल्यास त्याचे उत्तरदायित्व शून्य (Zero Liability असेल. आरबीआय सर्व बँकांना “इलेक्ट्रॉनिक बँकिंग व्यवहारांसाठी एसएमएस अलर्टसाठी अनिवार्यपणे नोंदणी करणे आणि ई-मेल सूचनांसाठी नोंदणी करणे आवश्यक आहे.”

एसएमएस अलर्ट “अनिवार्यपणे” पाठवायचे आहेत तर ईमेल अलर्ट पाठवल्या जाऊ शकतात, जेथे नोंदणी केली असेल तेथे. ग्राहकांना कोणत्याही अनधिकृत इलेक्ट्रॉनिक बँकिंग व्यवहाराबाबत त्यांच्या बँकेला सूचित करण्याचा सल्ला देणे आवश्यक आहे. आरबीआयने म्हटले आहे की, “बँकेला सूचित करण्यासाठी जितका जास्त वेळ लागेल, तितका बँक/ग्राहकांच्या नुकसानीचा धोका जास्त असेल.” बँकांनी, म्हणून, ग्राहकांना “24×7 ऍक्सेस एकाधिक चॅनेलद्वारे (कमीतकमी, वेबसाइट, फोन बँकिंग, एसएमएस, ई-मेल, IVR, एक समर्पित टोल-फ्री हेल्पलाइन, होम ब्रँचला अहवाल देणे इ.) द्वारे प्रदान करणे आवश्यक आहे. अनधिकृत व्यवहार जे झाले आहेत आणि/किंवा कार्ड इ. सारख्या पेमेंट इन्स्ट्रुमेंटचे नुकसान किंवा चोरी.”

डिजिटल बँकिंग ट्रेंड:

2020-21 या वर्षात रिझर्व्ह बँकेकडे ग्राहकांकडून चार लाखांहून अधिक तक्रारी प्राप्त झाल्या आहेत. गेल्या वर्षीच्या तुलनेत हे प्रमाण नऊ टक्क्यांनी अधिक आहे. रिझर्व्ह बँकेने ग्राहकांच्या तक्रारींचे निवारण करण्यासाठी लोकपाल योजना सुरू केली आहे. बँक फसवणूक झाल्यास ग्राहकांच्या तक्रारींचे निराकरण केले जाईल. तक्रारींचे निवारण न झाल्यास ग्राहक रिझर्व्ह बँकेच्या लोकपालाशी संपर्क साधू शकतो.

सायबर फ्रॉड्स हेल्पलाइन – Bank Fraud Complaint:

गृह मंत्रालयाने “नागरिक आर्थिक सायबर फ्रॉड रिपोर्टिंग आणि मॅनेजमेंट सिस्टीम” मॉड्यूलवर आर्थिक फसवणुकीच्या तत्काळ अहवाल देण्यासाठी आणि सायबर गुन्हे दाखल करण्यात मदत मिळवण्यासाठी टोल-फ्री हेल्पलाइन क्रमांक ‘1930‘ (पूर्वी ‘155260‘) कार्यान्वित केला आहे.

स्थानिक पोलीस मिळविणार माहिती – Bank Fraud Investigation:

ही हेल्पलाइन भारतीय सायबर क्राइम कोऑर्डिनेशन सेंटरद्वारे आरबीआय, पेमेंट बँक आणि इतर प्रमुख बँकांच्या मदतीने चालवली जाते. एवढेच नाही तर याबाबत तक्रार दाखल होताच तत्काळ कारवाईही सुरू केली जाते. सोबतच पोलीस ठाण्यातही माहिती देण्यात येते. तुमच्यासोबत झालेल्या फसवणुकीची माहिती तपास यंत्रणेला देणे ही स्थानिक पोलिसांची जबाबदारी आहे. या हेल्पलाइनचे वैशिष्ट्य म्हणजे, ही हेल्पलाइन थेट केंद्रीय गृह मंत्रालयाच्या देखरेखीखाली सुरू करण्यात आली. गृहमंत्रालयही यावर लक्ष ठेवते. अनेकांच्या तक्रारीनंतर पैसे परत केले जातात. तक्रार केल्यानंतर काही तासांत फ्रॉडला बळी पडलेल्या व्यक्तीच्या मोबाईल नंबरवर एक्नॉलेजमेंट क्रमांकही पोहोचतो.

नॅशनल सायबर क्राईम रिपोर्टिंग पोर्टल: जर हेल्पलाईन क्रमांकावरील कॉलमध्ये काही अडचण येत असेल तर , तर तुम्ही cybercrime.gov.in या वेबसाइटला भेट देऊन तक्रार नोंदवू शकता.

खालील लेख देखील वाचा!

वरील लेख आपल्या सर्व मित्रांना शेअर करा. आपल्याला या लेखाबद्दल काही प्रश्न असल्यास, कृपया कमेंट करा.